استفاده از خاک رس در ساختمان سازی

خاک رس ساختمانی بخاطر ویژگی‌های خاصی که دارد از قدیم تا کنون جایگاه مهمی در ساختمان‌سازی پیدا کرده است.

خاک رس یکی از انواع مختلف خاک‌ها می‌باشد که حدود 50 درصد از خاک را تشکیل می‌دهد.

این خاک طبیعی می‌باشد که اغلب مواد آن به شکل ریزدانه بوده و به همین علت به خاک‌های سرد مشهور هستند.

حالت چسبندگی خاک رس باعث شده در مقایسه با بقیه خاک‌ها مقدار آب بیشتری را در خود نگه دارد.

خاک رس از فرسایش سنگ‌هایی چون سنگ آذرین و دگرگونی نظیر فلدسپات‌ها، گرانیت‌ها و… شکل گرفته و به وجود می‌آید.

• رس‌های کائولینیتی و نسوز
• رس‌های بنتونیتی
• رس‌های معمولی
• رس‌های دیر‌گداز
• رس گلوله‌ای
• رس آهکی
• رس رسوبی
• رس قرمز

• رس‌های کائولینیتی و نسوز

رس‌های کائولینیتی و نسوز خاک‌هایی هستند که قبل از اینکه به حرارت زیر 1520 درجه سلسیوس برسند شکل خود را تغییر ندهند.

• رس‌های بنتونیتی

رس‌های بنتونیتی حالت چسبندگی و شکل‌پذیری دارند و آب زیادی نیز جذب می‌کنند.

به صورتی که بعد از جذب آب وزن آنها چند برابر افزایش پیدا می‌کند.

این نوع خاک رس در سرامیک‌سازی مصرف می‌شود.

• رس‌های معمولی

رس معمولی، خاکی است که دانه‌‌های آن ریز و کوچکتر از 2 یا 7 میکرون می‌باشد.

این نوع خاک رس طی خمیر شدن حالتی پلاستیکی می‌گیرد.

با کانی‌های رسی، ایلیتی، کوارتز، فلدسپات‌های تجزیه نشده، میکا و… همراه می‌باشد که در اثر فرسایش و تجزیه شیمیایی سنگ‌های سیلیکاتی به وجود آمده است.

• رس‌های دیرگداز

این نوع خاک در جاهایی یافت می‌شود که سنگ‌های معدنی آن، بیشتر سنگ‌های سخت و زغال‌سنگ می‌باشد.

این خاک به دلیل مولکول‌های تشکیل دهنده حالت شکل‌پذیری زیادی ندارد.

• رس گلوله‌ای

این نوع خاک به شکل طبیعی در قسمت‌هایی از لایه زمین شکل می‌گیرد.

رس گلوله‌ای در مقایسه با رس‌های رسوبی با مواد دیگر ترکیب نمی‌شود و به صورت توده‌هایی در رگه لایه زمین به دست می‌آید.

قابلیت انقباض آنها به دلیل اینکه خیلی تحت فشار نبوده‌اند گاهی به 20 درصد می‌رسد.

• رس آهکی

این نوع خاک ترکیباتی فلدسپاتی نظیر، شن و ماسه، مواد آهکی و… دارد به همین دلیل شکل‌پذیری آن دشوار می‌باشد.

میزان درجه حرارت، کنترل و نظارت بر پخت آن بسیار مهم می‌باشد.

• رس رسوبی

خاک رس رسوبی اصولاً تحت فشار به صورت پوسته رسوبی شکل می‌گیرد.

مسیری را که این خاک از محل تخریب و تجزیه سنگ‌های تشکیل دهنده طی می‌کند طولانی می‌باشد به همین دلیل به ذرات ریز تبدیل می‌شود.

ممکن است ناخالصی‌هایی مانند منیزیوم، قلیاها، اکسیدهای آهن و… در این نوع خاک رس دیده شود.

• رس قرمز

این نوع خاک در مکان‌هایی تشکیل می‌شود که مواد آهنی و رسوبات سنگ آهن در جریان تخریب‌ها و فشارهای پوسته زمین بیشتر از سایر مواد وجود دارد.

رس قرمز ترکیبات متنوعی دارد و درجه پخت آن گاهی از 1200 درجه فراتر می‌رود.

همچنین هنگام پخت در حرارت بین 1000 الی 1200 درجه رنگی زرد و قرمز می‌گیرد.

خاک رسی که در ساختمان مورد استفاده قرار می‌گیرد باید به دور از هرگونه ناخالصی باشد.

معمولاً خاک رس را برای ساخت و ساز از معادن تحت نظارت تهیه می‌کنند تا بر طبق استانداردهای لازم باشد.

خاک رس خشک شده یا سوخته شده در آتش به خشت و آجر تبدیل می‌شود.

با بکارگیری ملاتی که از خود خاک رس به دست آمده در ساخت خانه استفاده می‌شود.

کاهگل یکی دیگر از انواع مصالح ساختمانی می‌باشد که از مخلوط شدن خاک رس و کاه به دست می‌آید.

علاوه بر موارد فوق خاک رس ساختمانی در ساخت کاشی سرامیکی، ملات، گچ، شفته و سفال سازی نیز استفاده می‌شود.

این نوع خاک‌ها در منطقه‌هایی با آب و هوای گرم و مرطوب که زهکشی مناسبی ندارند میزان بالایی از کانی‌های اولیه حل شده را در خود دارند که به کانی‌های رسی تبدیل شده‌اند.

خاک‌هایی که در منطقه‌های گرم و مرطوب وجود دارند درصد زیادی رس در اعماق 5 تا 20 متری دارند.

در صورتی که زهکشی مناسبی انجام شود کانی‌های رسی از درون سیستم خاک خارج می‌شود.

بعضی از کانی‌های رسی در اثر تجزیه و دگرگونی کانی‌های اولیه مانند میکاها تشکیل می‌شود.

ابعاد و اندازه خاک رس از شاخص‌ترین ویژگی هستند که بر کیفیت کلی خاک رس تأثیرگذار می‌باشند.

عامل دیگری که بر کیفیت خاک رس تأثیر دارد وجود ناخالصی در این خاک می‌باشد.

علاوه بر موارد فوق وجود گیاهان در این خاک باعث پایین آمدن کیفیت خاک رس می‌شود و ممکن است نسبت به دیگر خاک‌ها کارایی کمتری داشته باشد.

در ساختار خاک رس ناخالصی‌هایی وجود دارد که باعث می‌شود ویژگی‌های خاک رس تحت تأثیر قرار بگیرد.

از جمله ناخالصی‌های که می‌توان اشاره کرد:

• ماسه‌ی سیلیسی
• فلدسپات‌ها
• ماسه آهکی
• سولفات‌ها
• املاح آهنی
• اجزای نباتی
• ریشه‌ی گیاهان

علاوه بر این مواد رنگی مانند زغال‌ها باعث سیاه شدن خاک رس می‌شود.

ناخالصی‌های موجود در این خاک باعث می‌شوند خاک‌های رسی به سه دسته زیر تقسیم‌بندی شوند:

• پر مایه
• کم مایه
• میان مایه

همان گونه که از نام این خاک‌ها مشخص می‌باشد رس پر مایه کمترین میزان ناخالصی را دارد و از کیفیت بالاتری برخوردار است.

خاک‌های رسی در رنگ‌های مختلف و متنوعی یافت می‌شوند.

طیف رنگی یافته شده خاک‌های رس بین سفید تا رنگ مایل به خاکستری و از قهوه‌ای تا نارنجی پر رنگ مایل به قرمز است.

به طور کلی خاک رس‌هایی که فاقد اکسید آهن باشند رنگی بین طیف رنگی سفید تا خاکستری به خود می‌گیرند.

اما باید در نظر داشت وجود برخی ناخالصی‌ها می‌تواند باعث تغییر رنگ این خاک شود.

مزایا:

• فراوان بودن در طبیعت
• ترک خوردگی کمتر نسبت به بنتونیت در شرایط کم آبی
• امکان مخلوط کردن آن با الیاف اکریلیک یا شیشه برای جلوگیری از ترک خوردگی هنگام مواجه شدن با کم آبی

معایب:

• جذب آب کمتر
• عدم وجود الکترولیت (باید به صورت دستی الکترولیت را به آن اضافه کرد)

کاری از گروه آموزشی استوارسازان