ضوابط اجرا ساختمان مصالح بنایی

قبل از بررسی ضوابط اجرا ساختمان مصالح بنایی، اول باید به یک شناخت جامعی از المان های موجود در ترکیب این نوع سازه برسیم که در ادامه مقاله قراره بصورت کامل در رابطه با این مباحث صحبت کنیم.

شالوده اولین عضو سازه‌ای است که در ساختمان های بنایی احداث می‌شود که برای آن باید ضوابط خاصی اجرا شود تا بتواند نیروهایی که از سازه به آن وارد می‌شود را به خوبی به خاک زیر خود منتقل سازد.

مواردی که باید ضوابط اجرایی را برای آنها در ساخت شالوده رعایت کنیم، عبارتند از:

1. زمین ساخت شالوده
2. ابعاد شالوده
3. مصالح شالوده

رعایت ضوابط ساخت برای هر یک از موارد فوق اگر به طور اصولی اجرا نشود به طور یقین سازه از جانب شالوده دچار ضعف خواهد شد و مشکلاتی برای کل ساختمان به وجود می‌آورد.

به طور مثال اگر نوع مصالحی که برای ساخت شالوده مورد استفاده قرار می‌گیرد، نامناسب باشد، توان مقابله با نیروی وارد از جانب سازه (مانند بار مرده، بار زلزله و …) را نخواهد داشت.

1: زمین ساخت شالوده از ضوابط اجرا ساختمان مصالح بنایی

در رابطه با زمین شالوده ساختمان‌های بنایی (محصور شده با کلاف و غیرمسلح) مبحث هشتم مقررات ملی ساختمان ضوابطی را به صورت زیر ارائه کرده است:

1.1 زمین شالوده:

• شالوده‌ها باید در یک تراز افقی ساخته شوند و هرگاه احداث شالوده به هر دلیل در یک تراز ممکن نباشد، هر بخشی از شالوده باید به صورت افقی یک تراز قرار گیرد.
• ساخت شالوده شیب دار به هیچ وجه مجاز نیست.
  در زمین‌های شیب‌دار چنانچه ساخت شالوده ساختمان در یک تراز ممکن نباشد باید از شالوده‌های پلکانی استفاده شود، به طوری که این شالوده‌ها در جهت افقی حداقل ۶۰۰ میلیمتر همپوشانی داشته و ارتفاع هر پله نباید بیش از ۳۰۰ میلیمتر باشد.

درک بهتر بندهای آئین‌نامه:

اگر بخواهیم نحوه ساخت شالوده را در یک تراز بهتر درک کنیم می‌توان نحوه قرارگیری شالوده بر روی سطح شیبدار را بر روی شکل به صورت زیر نشان داد:

• نحوه ساخت شالوده پلکانی نیز به صورت زیر باید باشد:

2: ابعاد شالوده از ضوابط اجرا ساختمان مصالح بنایی

در رابطه با ابعاد شالوده ساختمان‌های بنایی (محصور شده با کلاف و غیرمسلح) مبحث 8 مقررات ملی ساختمان در بند ۸-۵-۵-۵ و همچنین در بند ۸-۶-۵-۴ بندهای مشابهی را به صورت زیر ارائه کرده است:

2.1: ابعاد شالوده:

• برای دیوارهای باربر، عرض شالوده نواری باید حداقل ۱.۵ برابر عرض کرسی‌چینی و عمق آن حداقل ۵۰۰ میلیمتر باشد.
• در مناطق سردسیر و دارای یخبندان تراز روی شالوده حداقل ۴۰۰ میلیمتر زیر سطح زمین قرار گیرد.

درک بهتر بندهای آئین‌نامه‌ای:

شالوده نواری در زیر دیوارهای باربر باید شرایطی مانند شکل زیر را داشته باشد:

در مناطق سردسیر نحوه اجرای شالوده به صورت زیر باشد:

3: مصالح شالوده از ضوابط اجرا ساختمان مصالح بنایی

مصالحی که در ساختمان‌های بنایی باید استفاده شود تا حدودی در ساختمان‌های محصور شده با کلاف و غیرمسلح متفاوت می‌باشد.

در ادامه ضوابطی که مبحث هشتم برای این دو نوع ساختمان ارائه کرده است آورده شده‌اند.

در بند ۸-۵-۵-۵-ت از مبحث هشتم مصالح مورد استفاده برای ساختمان‌های محصور شده با کلاف به صورت زیر ارائه شده است:

3.1: مصالح شالوده در ساختمان‌های بنایی محصور شده با کلاف:

شالوده دیوارها باید با استفاده از بتن یا حداقل شفته آهکی با عیار ۳۵۰ کیلوگرم آهک در متر مکعب شفته و یا سنگ لاشه با یکی از ملات‌های گل – آهک، شن و ماسه – سیمان – آهک (باتارد) و یا ماسه سیمان ساخته شود.

در بند ۸-۶-۵-۴- ت از مبحث هشتم مصالح مورد استفاده برای ساختمان‌های بنایی غیرمسلح به صورت زیر ارائه شده است:

3.2: مصالح شالوده در ساختمان‌های بنایی غیرمسلح:

شالوده باید به یکی از دو روش زیر ساخته شود:

روش اول: با استفاده از سنگ لاشه و ملات با نسبت حجمی اختلاط زیر در ساختمان‌های خشتی و سنگی:

• چهار قسمت سیمان
• یک قسمت آهک
• دوازده قسمت ماسه
• آب تمیز به اندازه کافی

و یا با استفاده از سنگ لاشه با یکی از ملات‌های گل – آهک، ماسه – آهک، ماسه – سیمان – آهک (باتارد) و یا ماسه – سیمان در ساختمان‌های آجری.

روش دوم: با استفاده از شفته آهکی با عیار ۳۵۰ کیلوگرم آهک در مترمکعب شفته.

کرسی‌چینی مشابه دیواری کم ارتفاع است که حدفاصل بین شالوده تا دیوار باریر ساختمان را پر می‌کند، نقش عمده کرسی‌چینی، تأمین سطح اتکای بیشتر برای دیوار است و باعت یکپارچگی بیشتر دیوار با شالوده می‌شود.

همچنین از کرسی‌چینی به منظور تأمین ارتفاع لازم تا رقوم کفسازی استفاده شده و روی آن عایق‌کاری‌های لازم انجام می‌شود.

در شکل زیر موقعیت کرسی‌چینی در اجزای ساختمان نشان داده شده است:

هنگام ساخت کرسی‌چینی ساختمان باید ضوابط خاصی را برای آن رعایت کنیم این ضوابط عبارتند از

1. محل جانمایی کرسی‌چینی
2. ابعاد کرسی‌چینی
3. مصالح کرسی‌چینی

به طور معمول، کرسی‌چینی بر روی شالوده ساخته می‌شود، اما در ساختمان‌های بنایی محصور شده با کلاف ممکن است از کلاف افقی به عنوان شالوده استفاده شود که در این حالت باید کلاف‌های افقی بر روی کرسی‌چینی با مصالح بنایی اجرا شود.

1: ابعاد کرسی‌چینی از ضوابط اجرا ساختمان مصالح بنایی

در مورد ابعاد کرسی‌چینی در ساختمان‌های بنایی (محصور شده با کلاف و غیرمسلح) مبحث هشتم مقررات ملی ساختمان ضوابط اجرایی را در بندهای ۸-۵-۵-۶ و ۸-۶-۵-۵ ارائه کرده است که این بندها برای هر دو نوع ساختمان یکسان است و در ادامه ارائه شده است:

تذكر: مطابق با بند ۸-۵-۵-۶، در ساختمان‌های بنایی محصور شده با کلاف، اگر از کلاف افقی به عنوان شالوده استفاده شود، باید کلاف‌های افقی بر روی کرسی‌چینی با مصالح بنایی اجرا شود.

1.1: ابعاد کرسی‌چینی:

الف) کرسی‌چینی باید از روی سطح شالوده تا حداقل ۳۰۰ میلیمتر بالاتر از کف تمام شده محوله پیرامون در ساختمان باشد.

ب) برای جلوگیری از نفوذ رطوبت باید سطح کرسی‌چینی با ۲۰ میلیمتر ملات ماسه سیمان با نسبت سیمان به ماسه یک به دو پوشانده شود.

پ) عرض کرسی‌چینی باید حداقل ۱۰۰ میلیمتر بیشتر از عرض دیوار باشد.

∗ درک بهتر بندهای آئین‌نامه‌ای:

در مورد بند «الف» که به نظر کمی نامفهوم بیان شده است به نظر می‌رسد که منظور آئین‌نامه این موضوع باشد:

‹‹کرسی‌چینی باید حداقل ۳۰۰ میلیمتر بالاتر از کف تمام شده محوطه پیرامون ساختمان ساخته شود.››

زیرا با توجه به اینکه این بندها در ساختمان بنایی محصور شده با کلاف برای حالتی است که کلاف افقی به عنوان شالوده استفاده می‌شود و باید کلاف افقی بر روی

کرسی‌چینی ساخته شود، به نظر بند الف کمی غیرمنطقی به نظر می‌رسد.

تذكر: در مورد عرض کرسی‌چینی و رابطه آن باعرض دیوار می‌توان شکل مقابل را برای آن ارائه کرد:

2: مصالح کرسی‌چینی از ضوابط اجرا ساختمان مصالح بنایی

مصالحی که برای ساخت کرسی‌چینی در ساختمان‌های بنایی محصور شده با کلاف و ساختمان‌های بنایی غیرمسلح استفاده می‌شوند یکی است، مبحث هشتم مقررات ملی ساختمان این مصالح را به صورت زیر معرفی کرده است:

2.1: مصالح کرسی‌چینی در ساختمان‌های بنایی محصورشده با کلاف و غيرمسلح:

• کرسی‌چینی دیوارها با استفاده از سنگ لاشه، آجر یا بلوک سیمانی توپر با یکی از ملات‌های زیر اجرا شود:

1. ملات ماسه – سیمان با نسبت حجمی یک به سه (یک قسمت سیمان، سه قسمت ماسه)
2. ملات ماسه – سیمان – آهک (باتارد) با نسبت حجمی یک به یک به شش (یک قسمت سیمان، یک قسمت آهک، شش قسمت ماسه)
3. ملات ماسه – آهک با نسبت حجمی دو به پنج (دو قسمت آهک، پنج قسمت ماسه خاکی)

• در صورت استفاده از بلوک سیمانی حفره‌دار، لازم است داخل حفره از ترکیب ملات و شن (در ساختمان‌های بنایی محصور شده با کلاف) و ملات و لاشه سنگ (در ساختمان‌های بنایی غیرمسلح) پر شود.
• در زمین‌های مرطوب، در صورت استفاده از آجر در کرسی‌چینی، مصرف آجرهای ماسه آهکی یا رسی مرغوب (مهندسی) الزامی است.

3: استفاده از شالوده بتن مسلح به جای استفاده از کلاف افقی و کرسی‌چینی

در این قسمت می‌خواهیم دو بحث مهم از کرسی‌چینی را برای شما مهندسان گرامی ارائه کنیم که بحث اول از مبحث هشتم مقررات ملی ساختمان ویرایش سال ۱۳۹۲ و بحث دوم از آئین‌نامه زلزله – آیین‌ نامه ۲۸۰۰ ویرایش چهارم انتخاب شده است و در واقع تکمیل کننده بحث کرسی‌چینی ساختمان‌های بنایی محصور شده با کلاف می‌باشد.

3.1: جایگزینی شالوده بتن مسلح به جلای کلاف افقی و کرسی‌چینی:

مطابق مبحث هشتم به جای استفاده از کلاف افقی با کرسی‌چینی مصالح بنایی می‌توان از شالوده بتن مسلح با رعایت شرایط مندرج در جدول زیر استفاده کرد.

در این حالت رعایت موارد زیر الزامی است:

1. مقاومت بتن مورد استفاده در شالوده باید حداقل ۲۰ مگاپاسکال باشد.
2. مقاومت میلگرد مورد استفاده در شالوده باید حداقل ۲۴۰ مگاپاسکال باشد.
3. فولاد عرضی باید به میزان فولاد خمشی در نظر گرفته شود.
4. بتن مگر زیر شالوده با ضخامت ۱۰۰ میلیمتر بیشتر از عرض شالوده و حداقل ضخامت ۵۰ تا ۱۰۰ میلیمتر باشد.

3.2: ارتفاع شالوده با مصالح بنایی در حالت استفاده از کرسی‌چینی و کلاف افقی:

مطابق با ویرایش چهارم استاندارد ۲۸۰۰ در فصل ضوابط ساختمان‌های با مصالح بنایی کلاف‌دار جزئیات شالوده متشکل از مجموع کلاف افقی زیر دیوار و کرسی‌چینی سنگی و آجر چینی نشان آورده شده است که در شکل‌های زیر این جزئیات نشان داده شده‌اند:

تذكر: برای ستونک می‌توان از یک ناودانی نمره ۶ ( یا نیمرخ فولادی معادل آن)، بتن مسلح یا چوب استفاده کرد.

ارتفاع شالوده با مصالح بنایی (h) نباید از مقادیر جدول زیر، منهای عرض کلاف افقی کمتر باشد.

در جدول زیر مقدار عرض کرسی‌چینی بر روی بتن تسطیح و یا شفته آهکی تسطیح آورده شده است:

تذکر: برای مقدار مقاوت بین مقادیر جدول فوق، می‌توان از درون‌یابی خطی استفاده کرد.

دیوارها از مهمترین اعضای ساختمان‌های بنایی به حساب می‌آیند.

این اعضا در کنار عملکرد معماری خود، نقش اصلی انتقال بارهای ثقلی و جانبی وارد بر ساختمان را به عهده دارند.

برای عملکرد بهتر این اعضا، تحت بارگذاری همزمان ثقلی و لرزه‌ای به جای طراحی و محاسبه این اعضا از مقادیر تجویز شده‌ای که در مبحث هشتم مقررات ملی ساختمان ارائه شده است، استفاده می‌شود.

به طور کلی دیوارهای ساختمان‌های بنایی محصور شده با کلاف و غیرمسلح به دو دسته تقسیم می‌شوند که عبارتند از:

1. دیوارهای باربر (دیوار سازهای)
2. دیوارهای جداگر (دیوار غیر سازهای)

1. دیوارهای باربر از ضوابط اجرا ساختمان مصالح بنایی

دیوارهای باربر و یا دیوارهای سازه‌ای، دیوارهایی هستند که برای تحمل بار قائم یا بار جانبی یا هر دوی آنها در ساختمان در نظر گرفته می‌شود.

دیوارهای باربر باید به طور یکنواخت در دو جهت عمود بر هم توزیع شوند.

همچنین از نظر مقدار سطح مقطع و مقاومت برای مقابله با نیروهای قائم و نیروهای جانبی ناشی از زلزله کافی باشند.

اگر بخواهیم یک تعریف کلی از هر دو دیوار داشته باشیم، می‌توان گفت:

دیوار باربر:

دیواری است که به طور عمده بارهای قائم را همراه با لنگر خمشی یا بدون آن تحمل می‌کند.

دیوار سازه‌ای:

دیواری است که برای مقاومت در برابر بارهای قائم یا جانبی و یا هر دو صراحی می‌شود و از اجزای اصلی پایداری ساختمان در طول عمر آن است.

نمونه‌ای از دیوارهای باربر (سازه‌ای) و دیوارهای غیر سازه‌ای

تذكر: ضوابط اجرایی دیوارهای باربر برای ساختمان‌های بنایی محصور شده با کلاف و ساختمان‌های بنایی غیرمسلح متفاوت می‌باشد.

1.1: دیوارهای باربر در ساختمان‌های بنایی محصور شده با کلاف:

به طور کلی دیوارها باید در کف و سقف محکم شوند.

در مورد دیوارهای باربر در ساختمان‌های بنایی محصور شده با کلاف، مبحث هشتم مقررات ملی ساختمان در بند ۸-۵-۵-۷ قسمت الف، اینگونه بیان می‌کند:

دیوار باربر:

1. از کلیه دیوارهای پیرامونی (باربر و یا غیرباربر) باید دارای ضخامت ۳۵۰ میلیمتر باشند.
2. حداکثر نسبت ارتفاع دیوار باربر به ضخامت، ۱۵ می‌باشد.
   در هر حال، ضخامت دیوار باربر در طبقه اول و دوم نباید از ۲۲۰ میلیمتر و در زیر زمین از ۳۵۰ میلیمتر کمتر باشد.
3. حداکثر طول مجاز محصور بین دو کلاف قائم نباید از ۵ متر بیشتر باشد ارتفاع دیوارهای باربر باید با مفاد بند ۸-۵-۵-۲ (ارتفاع و تعداد طبقات ساختمان) تطبيق نماید.

1.2: دیوار باربر در ساختمان‌های بنایی غیرمسلح:

با توجه به اینکه در ساخت ساختمان‌های بنایی غیرمسلح از آجر، بلوک سیمانی، سنگ و یا خشت استفاده می‌شود، می‌توان گفت تعریف دیوار باربر در ساختمان‌های آجری، خشتی و سنگی متفاوت خواهد شد، اما به طور کلی برای هر سه نوع ساختمان دیوارهای باربر باید دارای مشخصات زیر باشد:

1. هواکش، لوله بخاری یا فاضلاب نباید در دیوارهای باربر قرار گیرند.
2. رگ‌های دیوارچینی در تمام قسمت‌های ساختمان باید همزمان (در ارتفاع) اجرا شود و استفاده از روش هشت‌گیر در ساخت دیوارها مجاز نمی‌باشد.
3. بندهای قائم (کوره بند) در دو رگ متوالی، در یک امتداد نبوده، یک رگ در میان در مقابل هم قرار گرفته باشند و از اجرای بندهای مورب ممتد پرهیز شود.

1.3: دیوار باربر در ساختمان آجری:

در مورد ضوابط اجرایی دیوار باربر در ساختمان‌های آجری مبحث هشتم مقررات ملی ساختمان در بند 8-6-5-6 در قسمت 4 اینگونه بیان می‌کند که:

دیوار باربر در ساختمان بنایی غیرمسلح (آجری):

حداقل ضخامت دیوارهای باربر آجری یک دهم ارتفاع آن دیوار یا ۳۵۰ میلیمتر (طول یک و نیم آجر)، هر کدام بیشتر در نظر گرفته می‌شود.

1.4: دیوار باربر در ساختمان خشتی

در مورد ضوابط اجرایی دیوار باربر در ساختمان‌های خشتی (علاوه بر موارد فوق) مبحث هشتم مقررات ملی ساختمان در بند ۸-۶-۵-۶ در قسمت ۵ اینگونه بیان می‌کند که:

دیوار باربر در ساختمان بنایی غیرمسلح (خشتی):

الف) ارتفاع هر دیوار نباید بیش از 8 برابر ضخامت آن باشد.

ب) حداکثر طول آزاد دیوار واقع بین دو دیوار عمود بر آن، 4.5 متر می‌باشد.

ت) حداقل ضخامت دیوارهای باربر خشتی که دارای تکیه‌گاه جانبی هستند، ۳۵۰ میلیمتر باشد.

ث) برای اتصال مناسب‌تر دیوارهای گوشه باید از کلاف‌های گوشه حداکثر در هر ۷۰۰ میلیمتر ارتفاع دیوار استفاده شود.
کلاف گوشه از سه قطعه چوب به ضخامت یک خشت و عرض ۱۰۰ میلیمتر به شکل گونیا ساخته می‌شود.
طول قطعه‌های متعامد یک متر و قطعه مورب نیم متر می‌باشد.

ج) در بالای تمام دیوارهای باربر در تراز سقف باید از کلاف چوبی به قطر حدود ۱۰۰ میلیمتر استفاده شود.

چ) خشت‌ها حداقل به اندازه یک چهارم طول خود با خشت‌های ردیف قبلی همپوشانی داشته باشند.

1) بررسی ضخامت و ارتفاع دیوار

2) طول دیوار

3) کلاف‌های چوبی

1.5: دیوار باربر در ساختمان سنگی

در مورد ضوابط اجرایی دیوار باربر در ساختمان‌های سنگی (علاوه بر موارد ذکر شده) مبحث هشتم مقررات ملی ساختمان در بند ۸-۶-۵-۶ در قسمت ۶ اینگونه بیان می‌کند که:

دیوار باربر در ساختمان بنایی غیرمسلح (سنگی):

الف) ارتفاع هر دیوار نباید بیش از ۸ برابر ضخامت آن باشد.
ب) حداکثر طول آزاد دیوار واقع بین دو دیوار عمود بر آن، ۴ متر می‌باشد.
پ) حداکثر ضخامت مجاز ملات ۴۰ میلیمتر است. ملات مورد استفاده در دیوارچینی باید مشابه ملات‌های کرسی‌چینی باشند.
ث) از سنگ‌های گرد و سنگ‌های با زوایای تیز و شکننده نباید استفاده گردد، مگر اینکه قبلاً گوشه‌های تیز آن زده شود.
ج) ارتفاع هیچ سنگی نباید از عرض (قاعده) آن زیادتر باشد.
چ) از مصرف سنگ‌های سست یا سنگ‌هایی که خطر شکسته شدن دارند، باید خودداری شود.
ح) فاصله بین سنگ‌ها باید با حداقل ۲۰ میلیمتر ملات پر شود.
خ) ارتفاع سنگ‌های پای دیوار (فاصله اولین بند افقی تا زمین) نباید از ۳۰۰ میلیمتر کمتر باشد.
د) فاصله دو سنگ کله از هم نباید بیش از 1.2 متر شود و در هر رگ باید از سنگ کله در دیوارچینی استفاده شود.
ذ) همپوشانی یک سنگ بر روی سنگ دیگر (فاصله افقی بین دو بند قائم) حداقل باید ۱۰۰ میلیمتر باشد.
ر) توزیع سنگ‌ها در دیوارچینی به گونه‌ای باشد که سنگ‌های بزرگتر در پایین دیوار و سنگ‌های کوچکتر در بالای دیوار قرار داده شوند.

1) بررسی ضخامت و ارتفاع دیوار

2) طول دیوار

2. دیوارهای جداگر از ضوابط اجرا ساختمان مصالح بنایی

دیوارهای جداگر (غیر باربر)، به منظور جداسازی فضاهای داخلی ساختمان به کار می‌رود و وزن آنها معمولاً در محاسبات سازه‌ای وارد نمی‌شود.

به طوری که در آئین‌نامه مبحث هشتم بیان می‌شود که وزن این دیوارها توسط عناصر زیر تحمل می‌شود:

1. به طور مستقیم توسط شالوده
2. به واسطه کف توسط دیوارهای باربر

و به عنوان یک تعریف می‌توان گفت:

دیوار غیرباربر دیواری است که به طور عمده هیچ باری غیر از وزن خود را تحمل نمی‌کند.

در مورد دیوارهای جداگر (غیرسازه‌ای) مبحث هشتم مقررات ملی ساختمان ضوابط اجرایی زیر را برای ساختمان‌های بنایی محصور شده با کلاف و ساختمان‌های بنای غیرمسلح (آجری) بیان می‌کند که:

دیوارهای جداگر در ساختمان‌های بنایی محصور شده با کلاف و غیرمسلح آجری:

• دیوارهای جداگر می‌توانند از آجر، بلوک سفالی یا قطعات پیش ساخته گچی و نظایر آن ساخته شوند.
• حداقل ضخامت دیوارهای گچی برای آجر ۱۱۰ میلیمتر و برای بلوک سفالی و قطعات پیش ساخته گچی ۸۰ میلیمتر می‌باشد.
• حداکثر ارتفاع مجاز دیوارهای جداگر از تراز کف مجاور 3.5 متر می‌باشد.
  در صورت تجاوز از این حد باید با تعبیه کلاف‌های افقی به گونه مناسبی به تقویت دیوار جداگر مبادرت گردد.

• جداگرهایی که در تمام ارتفاع طبقه ادامه دارند باید کاملاً به زیر پوشش سقف مهار شوند، یعنی رج آجر دیوار با فشار و ملات کافی یا روش‌های مناسب دیگر، در زیر سقف مهار شود.

• لبه فوقانی جداگرهایی که در تمام ارتفاع طبقه ادامه ندارند باید با کلاف مناسب به دیوار یا کلاف‌های احاطه کننده جداگر متصل شود.

• لبه قائم جداگرها نباید آزاد باشد.
  لبه جداگر باید به دیوار یا جداگر عمود بر آن یا یک ستونک، به نحو مناسب متصل گردد.

تذكر: برای ستونک می‌توان از یک ناودانی نمره ۶ ( یا نیمرخ فولادی معادل آن)، بتن مسلح یا چوب استفاده کرد.

2.1: دیوارهای جداگر (غیرباربر) در ساختمان‌های بنایی غیرمسلح (خشتی و سنگی):

تعریف دیوار جداگر برای این نوع از ساختمان‌ها هم، تعریفی مشابه ساختمان‌های آجری دارد، اما هم متفاوت است.

مبحث هشتم مقررات ملی ساختمان در بند ۸-۶-۵-۶-۲-ب ضوابط اجرایی را برای دیوارهای جداگر در ساختمان‌های خشتی و سنگی را در ادامه ارائه کرده است:

دیوارهای جداگر در ساختمان‌های خشتی با سنگی:

1. در این ساختمان‌ها دیوار جداگر می‌تواند خشتی یا آجری باشد، استفاده از دیوار جداگر سنگی در این ساختمان‌ها مجاز نمی‌باشد.
2. دیوار جداگر باید در امتداد اضلاع قائم خود به دیوارهای باربر و در امتداد ضلع افقی فوقانی به طور مناسب به سقف متصل شود.
3. دیوار جداگر باید همزمان با دیوارهای باربر ساخته شده و اتصال با قفل و بست مناسب در هنگام چیدن دو دیوار انجام شود.
4. اتصال دیوار جداگر به دیوار باربر به وسیله چوب‌هایی به قطر حداقل ۵۰ میلیمتر و طول حداقل ۳۰۰ میلیمتر که به فاصله حداکثر 1 متر در دیوار باربر قرار داده می‌شوند، تأمین گردد.
5. حداقل ضخامت دیوار جداگر خشتی ۲۰۰ میلیمتر می‌باشد.
6. حداقل ضخامت دیوار جداگر آجری ۱۱۰ میلیمتر می‌باشد (آجرها به صورت تیغه‌ای چیده نشوند).
   دیوارچینی باید با ملات ماسه – سیمان، ماسه – سیمان – آهک (باتارد) یا ملات گچ اجرا شود.
   رعایت تمام موارد دیوارچینی در اجرای دیوارهای جداگر آجری الزامی است.
7. لبه آزاد افقی دیوار جداگر باید با تیر چوبی مهار شود.
8. حداکثر طول آزاد دیوارهای جداگر 1.5 متر می‌باشد و در صورت تجاوز از این مقدار باید در فواصل 1.5 متر از پشت‌بند یا وادار چوبی استفاده شود.
9. دیوار جداگر در یک ساختمان خشتی باید در یک کلاف چوبی چهارتراش محصور کننده، اجرا شود.

3. دیوار نسبی

مقدار درصد دیوار نسبی در ساختمان عبارت است از:

در محاسبه (درصد) دیوار نسبی باید بدانیم که:

1. فقط دیوارهای سازهای با حداقل ضخامت ۲۰ سانتیمتر که دارای کلاف افقی در تراز سقف باشند به حساب می‌آیند.
2. از منظور کردن دیوارهایی که طول آنها کمتر از ۱ متر است باید پرهیز شود.
3. دیوارهای بالا و پایین بازشوها در محاسبه دیوار نسبی منظور نمی‌شوند.
   ( به عبارت دیگر برای تعیین مقدار دیوار نسبی، مقطع افقی شکسته‌ای که حداقل مساحت دیوار را به دست می‌دهد در نظر گرفته می‌شود.)

تذكر: مطابق با بند ۸-۶-۵-۷-ج-۴ از مبحث هشتم، برای محاسبه دیوار نسبی در ساختمان‌های خشتی و سنگی علاوه بر رعایت کردن مورد سوم باید بدانیم که:

• برای تعیین مقدار دیوار نسبی فقط دیوارهایی که ضخامت آنها ۳۵۰ میلیمتر یا بیشتر است به حساب می‌آیند.
• در هر یک از امتدادهای طولی و عرضی ساختمان مقدار نسبی در هر طبقه نباید از ۱۰ درصد کمتر باشد.

در مورد دیوار نسبی در مبحث هشتم مقررات ملی ساختمان در بند ۸-۵-۵-۷-ب مطلب زیر آورده شده است:

دیوار نسبی ساختمان بنایی محصور شده با کلاف:

در هر یک از امتدادهای طولی و عرضی ساختمان مقدار دیوار نسبی مورد نیاز باید بر اساس محاسبات پایداری تعیین گردد، ولی این مقدار در هر طبقه نباید از مقادیر مندرج در جدول زیر کمتر باشد:

حداقل در صد دیوار نسبی در هر امتداد ساختمان بنایی محصور شده با کلاف

4. پشت‌بند از ضوابط اجرا ساختمان مصالح بنایی

پشت‌بند دیواری است که به منظور حفاظت از تیغه‌ها و یا دیوارهای سازه‌ای در پشت آنها و به ضخامت معین با فواصل مشخص اجرا می‌شود.

این پشت‌بندها باعث می‌شوند که دیوارهای جداگر و یا دیوارهای سازه‌ای در اثر بارهای جانبی دچار آسیب نشوند و یا آسیبی که به آنها می‌رسد، حداقل شود.

4.1 پشت‌بند در ساختمان‌های بنایی محدود شده با کلاف:

مبحث ششم مقررات ملی ساختمان در مورد اجرای پشت‌بند در این ساختمان‌ها ضوابطی را به صورت زیر ارائه کرده است.

پشت‌بند (ساختمان بنایی محصور شده با کلاف):

• از حداکثر طول آزاد دیوار جداگر بین دو پشت‌بند عبارت است از ۴۰ برابر ضخامت دیوار یا ۵ متر، هر کدام کمتر باشد.

• پشت‌بند باید به ضخامت حداقل معادل ضخامت دیوار و به طول حداقل یک ششم بزرگترین دهانه طرفین پشت‌بند باشد.

• تذکر 1: به جای پشت‌بند می‌توان اجزای قائم فولادی، بتن مسلح یا چوبی را در داخل دیوار قرار داد.
• تذكر 2: مطابق با بند ۸-۵-۵-۷-پ- در قسمت ۸ از مبحث هشتم، چنانچه طول دیوار جداگر پشت‌بند کمتر از 1.5 متر باشد لبه آن می‌تواند آزاد باشد.

4.2 پشت‌بند در ساختمان‌های بنایی غیرمسلح:

ضوابط پشت‌بند برای ساختمان‌های بنایی غیرمسلح در حالتی که ساختمان از نوع آجری، خشتی و یا سنگی باشد با هم متفاوت است.

الف) پشت‌بند در ساختمان‌های آجری غیرمسلح:

مطابق با مبحث هشتم، ضوابط پشت‌بند در این ساختمان‌ها به صورت زیر است:

پشت‌بند (ساختمان‌های آجری):

• حداکثر طول آزاد دیوار باربر بین دو پشت‌بند نباید از ۵ متر بیشتر باشد.
• دیواری به عنوان پشت‌بند تلقی می‌شود که ضخامت آن حداقل ۲۰۰ میلیمتر و طول آن با احتساب ضخامت دیوار باربر حداقل برابر یک ششم بزرگترین دهانه طرفین پشت‌بند باشد.
• کلاف قائم نیز می‌تواند به عنوان پشت‌بند محسوب شود.

ب) پشت‌بند در ساختمان‌های خشتی:

 مطابق با مبحث هشتم، ضوابط پشت‌بند در این ساختمان‌ها به صورت زیر است:

پشت‌بند (ساختمان‌های خشتی):

• اگر استفاده از دیوار درازتر از 4.5 متر ضروری باشد، باید از پشت‌بند استفاده شود.
• ضخامت پشت‌بند باید حداقل ۳۵۰ میلیمتر و طول قاعده آن یک چهارم بزرگترین دهانه طرفین پشت‌بند و حداقل یک متر باشد.
• پشت‌بند باید همراه با دیوار اجرا شود:

ج) پشت‌بند در ساختمان‌های سنگی:

 مطابق با بند ۸-۶-۵-۶-۱ از مبحث هشتم، ضوابط پشت‌بند در این نوع از ساختمان ها به صورت زیر است:

پشت‌بند (ساختمان‌های سنگی):

• اگر طول دیوار بیش از ۴ متر ضروری باشد، باید از پشت‌بند استفاده شود.
• ضخامت پشت‌بند باید حداقل به اندازه ضخامت دیوار و طول قاعده آن یک چهارم بزرگترین دهانه طرفین پشت‌بند و حداقل یک متر باشد.
• پشت‌بند باید همراه با دیوار اجرا شود و ارتفاع آن به اندازه ارتفاع دیوار باشد.

5. دیوارچینی از ضوابط اجرا ساختمان مصالح بنایی

برای ساختمان‌هایی با مصالح سنتی می‌توان از آجر، بلوک و سنگ به همراه ملات ماسه – سیمان برای دیوارچینی می‌توان استفاده کرد.

هنگام استفاده از آجر در دیوارچینی باید ضوابط خاص آئین‌نامه‌ای را برای آن کنترل کنیم.

دسته‌بندی کلی از قوانین در نظر گرفته شده برای دیوارچینی:

1. ضوابط قبل از اجرا
2. ضوابط در حین اجرا
3. ضوابط بعد از اجرا

باید بدانیم که ضوابط دیوارچینی برای ساختمان‌های بنایی محصور شده با کلاف و غیرمسلح یکسان می‌باشد.

5.1: ضوابط قبل از اجرا:

• در ساخت دیوارهای بابر از یک نوع آجر استفاده شود.
• قبل از اجرا، آجرها در آب خیس شوند تا آب ملات را به خود جذب نکنند.

5.2: ضوابط در حین اجرا:

• دیوارچینی باید با ملات‌های زیر و با اطمینان از تأمین مقاومت فشاری تعیین شده در مشخصات طرح سازه انجام شود:
  ملات ماسه – سیمان (با نسبت حجمی سه قسمت ماسه و یک قسمت سیمان)
  ملات ماسه – سیمان – اهک (ملات باتارد) – (با نسبت حجمی شش قسمت ماسه، یک قسمت سیمان و یک قسمت آهک) – (ملات باتارد)
• آجرها حداقل به اندازه یک چهارم طول خود با آجرهای ردیف قبل همپوشانی داشته باشند.

• امتداد رگ‌ها کاملاً افقی باشد.
• بندهای قائم در دو رگ متوالی، در یک امتداد نبوده (یک رگ در میان در مقابل هم قرار گرفته باشند) و شاقولی باشند.
• بندهای قائم باید از ملات پر شوند.

• ضخامت بندهای افقی و قائم نباید کمتر از ۱۰ میلیمتر و بیشتر از ۱۲ میلیمتر باشد.

• در دیوارهای باربر باید حداقل از سه میلگرد آجدار به قطر ۱۰ میلیمتر که هر یک به ترتیب در فواصل یک‌سوم، یک‌دوم و دوسوم ارتفاع دیوار و به صورت سرتاسری در طول دیوار در بندهای افقی قرار می‌گیرند، استفاده شود.
  این میلگردها باید تا محل کلاف‌های قائم امتداد داده شده و در داخل آنها مهار گردد.

• رگ‌های دیوارچینی در تمام قسمت‌های ساختمان باید همزمان (در ارتفاع) اجرا شود و استفاده از روش هشت‌گیر در ساخت دیوارها مجاز نمی‌باشد.
• دیوارچینی باید کاملاً شاقولی باشد.
• دیوارهای مهاری باید همزمان با دیوارهای باربر اجرا شوند.
• دیوارها در محل اجرای کلافهای قائم بتن مسلح باید به صورت هشت‌گیر اجرا گردند.
  در این حالت حداقل فاصله بین آجرهای هشت‌گیر نباید از بعد لازم کلاف کمتر باشد.
  به جای استفاده از هشت‌گیر می‌توان در هنگام اجرای دیوار با تعبیه شاخک‌ها یا میلگردهای افقی در هر ۵۰۰ میلیمتر ارتفاع، اتصال بین دیوار و کلاف را تأمین نمود.

5.3: ضوابط بعد از اجرا

• دیوارها باید پس از اجرا حداقل به مدت سه روز مرطوب نگه داشته شوند.
• برای حفظ انسجام ساختمان باید دیوارهای باربر با کلاف روی آن به نحو مناسب درگیر شوند.

6. دیوارهای زیرزمین از ضوابط اجرا ساختمان مصالح بنایی

در شکل زیر یک ساختمان بنایی با یک طبقه زیرزمین نشان داده شده است.

دیوارهای زیرزمین جهت تحمل بارهای قائم به اضافه بارهای جانبی که از خاک‌های مجاور ناشی می‌شود باید دارای مقاومت و ضخامت کافی باشد.

مبحث هشتم در رابطه با این دیوارها ضوابط زیر ارائه کرده است:

• ضخامت دیوار زیرزمین باید حداقل برابر با ضخامت دیوار طبقه همکف باشد. (t’ ≥ t)
• در صورت عدم استفاده از کلاف افقی زیر دیوار طبقه زیرزمین، باید کلیه میلگردهای قائم در دیوار طبقه زیرزمین به میلگردهای شالوده متصل گردند.
• دیوارها باید در برابر نفوذ آب و رطوبت عایق‌کاری شوند.
  عایق‌کاری رطوبتی زیر دیوار با قیرگونی و سایر مصالح مشابه به دلیل کاهش مقاومت برشی در برابر بارهای جانبی، مجاز نیست و ۲۰ میلیمتر ملات ماسه سیمان با نسبت سیمان به ماسه یک به دو کافی است.

گردآورنده: استوارسازان